انقلابی در آموزش محیط زیست

الف) آموزش:

«آموزش به فرایند انتقال معلومات، نگرش‌ها و مهارت‌ها از فرد یا گروهی به فرد یا گروه دیگر برای ایجاد تغییرات در ساختارهای شناختی، نگرشی و مهارتی آنها گفته می‌شود.»(صدری، 1383)[1]

از روزی که بشر پای بر زمین نهاد، آموختن آغاز گردید. انسان آموخت که چگونه به نیازهای خود پاسخ داده و بقاء و دوام خویش را پایدار نماید. معلم و مربی این آموزش اولیه، طبیعت بود و تجربه و نیاز؛ آن گاه که که انسان تشکیل اجتماع داد باید می‌آموخت آنچه را که لازمه‌ی زندگی اجتماعی بود. پس، نیاز به آموزش احساس شد و آموزش شکل گرفت. مهم‌ترین رکن توسعه‌ی بشرِ امروز، در کلیه‌ی ابعاد فردی و اجتماعی، آموزش است. آموزش، بهتر زندگی کردن و تعالی یافتن انسان را به دنبال دارد. آدمی برای بقای خویش و حرکت رو به رشد خود باید بداند آنچه را که نیاز اوست. اما در مسیر زندگی و آموختن و آموزش، همیشه این خود انسان نیست که تعیین می‌کند چه دانش و آگاهی را کسب کند و یا به دیگران منتقل نماید، بلکه گاهی به مقتضای زمان و مکان و شرایط خاص، باید بر علم و دانشی دست یافت و یا آن را به دیگران آموزش داد. آموزش‌های مرتبط با محیط زیست از جمله آموزش آشنائی با آب مجازی از جمله مواردی که باید به انحاء مختلف، رسمی و غیر رسمی به آحاد مردم در سراسر زمین آموزش داده شود.

«افزایش آگاهی عمومی زیست محیطی می‌تواند بر نگرش‌های زیست محیطی افراد تأثیر گذاشته و نهایتاً منجر به رفتارهای مسئولانه نسبت به محیط زیست شود.»(صالحی و قائمی،1391)[2]

از نظر ویلیام استپس: آموزش زیست محیطی فرایندی است که ایجاد یک جمعیت جهانی را هدف قرار داده است، جمعیتی که نسبت به محیط زیست و مشکلات مربوط به آن آگاه و متوجه باشند، جمعیتی که دانش، نگرش، انگیزه، تعهد و مهارت لازم را برای فعالیت فردی و گروهی در جهت حل مشکلات جاری و جلوگیری از معضلات بعدی را داشته باشد. تغییر رابطه انسان با طبیعت، همانا تغییر رابطه انسان با انسان و انسان با خود است. رشد و شکوفایی شخصیت، پرورش خلاقیت و سازندگی افراد، انتقال مهارت‌ها و تخصص‌های لازم برای احراز مشاغل، افزایش میزان آگاهی عمومی، انتقال ارزش‌ها و هنجارهای نوین علمی و جهانی از جمله اثرات مستقیم آموزش و پرورش بر توسعه تلقی می‌شوند.(صالحی و قائمی، 1391)[3]

ما اعتقاد داریم که می‌توان با افزایش آگاهی و دانش مردم نسبت به میزان آب‌بری محصولات غذائی و مصرفی، (آب مجازی)، نگرش آنها را در خصوص موارد ذیل تغییر داده یا اصلاح نمود:

الف-  ارزش و منزلت آب

ب- دقت در انتخاب نوع محصولات مورد نیاز

ج- تحول در شیوه و میزان مصرف مواد غذائی و ابزار و وسائل مورد استفاده

د-  صرفه‌جوئی و مصرف بهینه‌ی محصولات و کالاها

هـ - تغییر در مدت زمان استفاده از ابزار، کالاها و وسائل مورد استفاده و نحوه‌ی کاربرد آنها

ز- فرهنگ عمومی تولید و کشاورزی

ح- فرهنگ عمومی مصرف

ط- نوع و میزان صادرات و واردات محصولات و کالاها

ب) انقلابی در آموزش:

فرصت‌ها از دست رفته و پای در دایره بحران‌های زیست محیطی نهاده‌ایم و به جرأت می‌توان گفت هنوز آموزش عمومی و تأثیرگذار در ارتباط با محیط زیست در ایران آغاز نشده است. البته این به معنی نفی و نادیده گرفتن زحمات و تلاش‌های انسان‌های خدوم، عاشق طبیعت و محیط زیست و دوست‌داران ایران زمین نیست؛ چرا که سیری در میان کتب نوشته شده در این زمینه نشان‌ از همت والای انسان‌های بزرگی دارد که سال‌های عمرشان را در راه حفظ محیط زیست و آشتی‌ دادن مردم با آن سپری کرده‌اند اما آنچه که امروز در رفتار مردم، قانون‌گزاران، مدیران و مسئولین ما بروز و ظهور دارد نشان از جهل و غلفت نسبت به مسائل مرتبط با محیط زیست و مایه حیات آن یعنی آب دارد. به نظر می‌رسد باید انقلابی عظیم در آموزش محیط زیست در ایران صورت پذیرفته تا اساس تفکر و نگرش همگان را نسبت به این امر متحول و دگرگون نماید. «برحسب نحوه‌ی آموزش، دانش‌آموزان نوجوان بهتر پذیرای آموزش مسائل زیست‌محیطی بوده و در خصوص مسائل جهان کنجکاوند. این قبیل دانش‌آموزان گروهی هستند که خواهان اقدام جهت دستیابی به محیط زیست بهتر می‌باشند.»(UNESCAP,2001) ^[4]  نقش بی‌بدیل آموزش و پرورش و کارکرد این نهاد عظیم در فرهنگ‌سازی و ایجاد نگرش‌های مختلف بر هیچ صاحب‌نظری پوشیده نیست. آموزش و پرورش مسئول تربیت و تکامل روح، روان، احساسات، عواطف و حتی جسم انسان‌هائی است که بهترین شرایط سنی را برای شکل‌گیری نگرش‌ها و رفتارها دارند. برای ادامه حیات روی این کره خاکی راهی جز زندگی متناسب با شرایط زمین وجود ندارد و آموزش و پرورش می‌تواند ضمن شناخت و شکوفائی استعداد‌های دانش آموزان، ایده‌آل‌های زندگی اجتماعی را بر مبنای واقعیت‌های زیست محیطی برایشان معرفی نماید. آموزش و پرورش اولین ارگانی است که باید با درک و باور درست از وضعیت وخیم آب و محیط زیست، نسبت به ورود مؤثر و مستمر به بحث آموزش محیط زیست و منابع زمین، اقدام نماید. گنجاندن درس‌های مرتبط با آب و محیط زیست در کتب درسی همه‌ی مقاطع تحصیلی و برگزاری دوره‌های مکرر و الزامی برای همه دانش‌آموزان و معلمان، بهترین و مؤثرترین گام برای تربیت نسلی است آشنا و همراه محیط زیست. نسلی که نه تنها به عنوان شهروند می­توانند در مصارف خویش همگام با محیط زیست و منابع زمین عمل نمایند، بلکه به عنوان مدیران فردای این مرز و بوم در تصمیمات کلان کشور وضعیت آب و محیط زیست را در نظر خواهند گرفت. از سوی دیگر آموزش‌های مرتبط با محیط زیست باید از پشتوانه‌ی قانونی و مالی مناسبی برخوردار باشد تا تحت تأثیر تغییرات مدیریتی و سلایق مختلف قرار نگرفته و مکرر و مستمر اجرا شود. آموزش‌های مقطعی، طرح‌های موقت و غیر ساختاری، کارهای بدون پشتوانه‌ی قانونی و مالی که برخاسته از آرا، سلایق و علائق فردی باشد، نمی‌تواند استمرار داشته و منجر به تغییر رفتار محسوس، متناسب و قابل اتکائی برای محیط زیست گردد. همگام با آموزش و پرورش دیگر نهاد‌های فرهنگ‌ساز همچون دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه نیز باید آستین همت بالازده و علاوه بر آموزش و اطلاع‌رسانی حساب شده، تمام تلاش خویش را برای ایجاد دغدغه نسبت به محیط زیست و آب در رهبران، قانون‌گزاران، مدیران و مسئولین، بازرگانان و صاحبان صنایع کشور به کار گیرند. از دیگر مراکزی که نقش مهمی در فرهنگ‌سازی داشته و شاید بتوان گفت اگر حساب شده و با برنامه نسبت به هر موضوعی اقدام نماید، خیلی زودتر از مراکز دیگر به اهداف و نتایج مفید دست می‌یابد، صدا و سیماست. این نهاد عظیم و تأثیرگذار که برای پخش هر مطلبی که بار تبلیغی و آموزشی دارد از نهاد‌های مرتبط با آب و محیط زیست هزینه هنگفتی را طلب می‌کند باید ابتدا در درون خویش به این باور برسد که وضعیت آب و اوضاع محیط زیست و دیگر منابع زمین در ایران دچار بحران شده و همه با هم به سمت و سوئی پیش می‌رویم که انتهایش چیزی جز فلاکت و نابودی نیست؛ آنگاه از تمام توان خویش برای فرهنگ‌سازی متناسب با شرایط زیست محیطی به صورت مستمر و مداوم همت گمارد. امروز باید هر آن­کس که می‌تواند و به هر روش ممکن تلاش نماید تا در حفظ محیط زیست و بهره‌برداری مناسب از منابع آن کوشا بوده و علم و آگاهی خویش را به دیگران منتقل نماید. هر شخصی که تریبونی در اختیار داشته، قلمی در دست دارد و یا گوشی برای شنیدن می‌یابد، نباید از آموزش‌های مرتبط با حفظ محیط زیست کوتاهی نماید. هیچ موجودی یا نهادی نمی‌تواند خود را بی‌نیاز از محیط زیست سالم، آسمان پاک و آب گوارا بداند و طبیعت هم منتظر تصمیمات ما نمانده و نخواهد ماند. اگر امروز شروع نکینم فردا دیر است.

---

[1] - صدری، سید صدرالدین، نظام آموزش کارکنان دولت، چاپ اول، (تهران: معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، 1383) ص 14

[2] - صالحی و قائمی اصل ، صادق و زهرا ، ( ۱۳۹۱ ) ؛ « بررسی رابطه ی آموزش زیست محیطی و رفتار های حفاظت از محیط زیست » ، نشریه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار دانشگاه پیام نور ، دوره ۱ ، شماره ۳ ، صفحه ۶۷-۷۹

[3] - صالحی و قائمی اصل ، صادق و زهرا ، ( ۱۳۹۱ ) ؛ « بررسی رابطه ی آموزش زیست محیطی و رفتار های حفاظت از محیط زیست » ، نشریه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار دانشگاه پیام نور ، دوره ۱ ، شماره ۳ ، صفحه ۶۷-۷۹

[4] - 4- The United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (UNESCAP), Water Resources Series No. 81, 2001.

35 میلیون تن غذا که دور می‌ریزم معادل چه میزان آب مجازی است؟

طبق گزارش روزنامه­ ایران به نقل از FAO (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد)، ایرانیان سالانه 35 میلیون تن غذا دور می‌ریزند. بر اساس این گزارش 30 درصد ضایعات مربوط به نان، 30 تا 50 درصد مربوط به میوه‌ها و سبزیجات و 10 درصد مربوط به برنج است. 25 درصد هم به خرما اختصاص دارد. من حساب کردم آب مجازی این میزان غذای دور ریخته شده چیزی در حدود 71 میلیارد متر مکعب است؟! این در حالی است که کل آب تجدیرپذیر ایران حدود 105 میلیارد متر مکعب است.(مقاله خودم در همین وبلاگ)

روزنامه ایران- یکشنبه 23 خرداد 1395- سال بیست و دوم شماره 6235 صفحه 9 به چاپ رسیده است.- آدرس الکترونیکی گزارش: http://iran-newspaper.com/newspaper/page/6235/9/135393/0

میزان آب مجازی محصولات نام برده شده در گزارش فائو (دورریز غذا در ایران)
محصولات	درصد از کل	وزن تقریبی به تن	میزان آب مجازیLit/kg	میزان کل آب مجازی(متر مکعب)
نان	30	10500000	2900	30,450,000,000
میوه و سبزیجات	35	12250000	تقریبی و میانگین 350	4,287,500,000
برنج	10	3500000	3200	11,200,000,000
خرما	25	8750000	2900	25,375,000,000
میزان آب مجازی برای 35 میلیون تن دورریز غذا در ایران				71,312,500,000

 در مصرف محصولات غذائی و دیگر کالاهای مصرفی صرفه‌جوئی کنیم.