صادرات غیر نفتی و آب مجازی

خوشبختانه چند سالی است که مسئولین کشور، به دنبال کاهش وابستگی بودجه عمومی کشور به نفت هستند. کاری بسیار پسندیده و با ارزش. شعار صادرات محور توسعه، علمی و زیباست. اگر چه در این مجال فرصت بحث در این زمینه نیست اما با عنایت به افزایش جمعیّت، مهاجرت از روستاها به شهر، که سرانه مصرف را افزایش می‌دهد، گرم شدن زمین و افزایش تبخیر، کم شدن نزولات جوی و تغییر الگوی بارش، پائین آمدن منابع تجدیدپذیر به دلیل آلودگی و دیگر عوامل و تمام شدن ذخائر هزاران ساله آب زیرزمینی، باید این موضوع را به متولیان امر یادآور شد که در برنامه‌های مبتنی بر افزایش صادرات غیر نفتی، از گنجاندن محصولات کشاورزی و دامی و حتی دیگر کالاهایی که در تولید و ساخت آنها آب فراوانی مصرف می‌شود، خودداری نمایند چرا که نمی‌توان با این وضعیت، قیمتی برای آب تعیین کرده و آن گاه آب را در معاملات و مبادلات بین‌المللی در ترازوی سنجش و مقایسه با کالائی قرار داد. (در یک بازه زمانی در استان کرمان حدود 20 میلیارد دلار پسته به خارج از کشور صادر شده که با محاسبه قیمت تقریباً مجانی آب کشاورزی در ایران، برآورد شده که حدود 40 میلیارد دلار آب صرف تولید این مقدار پسته شده است!) امروز ایران به معنای تمامی وسعت خاک کشور، هیچ محصول کشاورزی یا دامی مازاد بر نیاز خود ندارد! این سخن به این معنی است که اگر هم محصولاتی به خصوص محصولات آبی، در نقطه‌ای از کشور تولید می‌شود که بیش از نیاز کشور است، باید الگوی کشت یا پرورش دام آن منطقه را تغییر داده و آن را به سمت محصولات استراتژیک و مورد نیاز کشور هدایت کرد و یا برای ذخیره‌سازی منابع آبی کشور که پایداری کشور وابسته به آن است، محدودیت تولید اعمال نمود. باید همه این واقعیت تلخ را بپذیریم که ایران نه تنها نمی‌تواند قطب کشاورزی باشد بلکه باید از کاشت بسیاری از محصولات غیر ضرور جلوگیری کرده و بسیاری از محصولاتی که در امنیّت غذائی در درجه دوم اهمیت هستند را محدود نماید. البته بر ما پوشیده نیست که بهره‌برداران حدود 103700 چاه عمیقِ غیر مجاز و 437271 چاه عمیق مجاز، جمع کثیری از هم وطنان ما هستند که اگر محدودیت مصنوعی علمی، اعمال شود بیکار خواهند شد اما واقعیت این است که اگر امروز محدودیت ایجاد نشود به زودی با تمام شدن منابع آب زیرزمینی محدودیت طبیعی به وجود آمده و البته مصائب و مشکلاتی که در آن حال عارض محیط زیست، اقتصاد، اجتماع، امنیّت غذائی و امینت ملی و استقلال کشور می شود بسیار گسترده‌تر و پیچیده‌تر است....

میزان تجارت آب مجازی ده محصول کشاورزی در بازه زمانی سال 99-1995[2]

$Description: C:\Users\esmaeili\Desktop\11.png$

آقای دکتر عیسی کلانتری که به مدت حدود 8 سال وزیر کشاورزی این مملکت بوده و اکنون نیز در وزارت نیرو که متولی مدیریّت منابع آب کشور می‌باشد، مشغول خدمت هستند، می‌گوید: «زمانی که کشور با این همه مسایل زیست‌محیطی، اقلیمی و کمبود آب مواجه است، صحبت از خودکفایی بی‌معناست..... ما هم‌ اکنون با بهترین تکنولوژی‌های روز دنیا هم بخواهیم تولید کنیم، محدودیت{آب} داریم. در سال‌های 83 و 84 به خودکفایی در تولید گندم رسیدیم که این اتفاق هم به بهای فدا کردن سایر محصولات رخ داد. خودکفایی ما در راستای توسعه پایدار نبود، بلکه سلیقه‌ای بود. .... کشت بقیه محصولات پایین آمد و برای یک ‌سال خودکفا شدیم.... خودکفایی گندم در آن دوره مشکلی از مشکلات کشور حل نکرد، بلکه در دراز مدت مشکلاتی به‌وجود آورد که اقتصاد کل کشاورزی کشور را بر هم ریخت و در نتیجه همان سیاست غلط، جنگ قیمت‌ها در محصولات کشاورزی و رقابت بین محصولات شروع شد. ما در حال حاضر جزو 10 کشور گران قیمت تمام شده در سطح مزرعه هستیم.... ما پتانسیل تولید برای خودکفایی در کشور را نداریم؛ نه‌تنها پتانسیل تولید را نداریم، بلکه سال به سال هم پتانسیل‌های تولید کمتر می‌شود، زیرا آب‌ها کمتر و شورتر می‌شوند. به عبارتی، کیفیت آب برای تولید محصولات کشاورزی همان‌قدر مهم است که کمیت آب اهمیت دارد. آب 5 درصد شورتر بشود، پتانسیل تولید 20 درصد کاهش می‌یابد. توجه به مساله آب باید جزو اولویت های مسوولان بویژه در بخش کشاورزی قرار گیرد... طبق آخرین آمارها میزان آب های تجدید پذیر کشور بین 99 تا 120 میلیارد متر مکعب است ولی میزان استفاده های صورت گرفته از آب‌های تجدید پذیر بیش از 100 میلیارد متر مکعب بوده که بیانگر استفاده 80 درصدی از این آب است...کشور در زمینه آب قربانی سوء تدبیر است زیرا تاکنون علم در مدیریّت آب جایگاهی نداشته و همه تصمیمات مقطعی و کوتاه مدت بوده‌اند و لذا نباید تصمیم‌گیری‌های نادرست و غیر منطقی را به حساب خشک‌سالی و تغییر اقلیم گذاشت.[3]»

[1] - اعداد و ارقام این بخش برگرفته از کتاب مقدمه‌ای بر آب مجازی/احسانی، خالی و برقی/کمیته آبیاری و زهکشی ایران/1387

[2] - موسوی، اکبری، سلطانی و زارع/آب مجازی راهکاری نوین در جهت مقابله با بحران آب

[3] - دکتر عیسی کلانتری وزیر سابق کشاورزی ایران/خبرگزاری جمهوری اسلامی شناسه خبر: 81523424- و سایت خبرآنلاین شناسه خبر:397124

محمود اسماعیلی دوشنبه 26 بهمن 1394 ساعت 23:34

دوستداران آب و محیط زیست- از آب مجازی چه می‌دانید؟

دوستداران آب و محیط زیست- از آب مجازی چه می‌دانید؟